"Ceaselessly by my side moves the Demon": 2013-01-20

Cyklofrenia

Zaburzenia afektywne dwubiegunowe (choroba afektywna dwubiegunowa, ChAD, cyklofrenia) – zaburzenia psychiczne z grupy zaburzeń afektywnych. Do rozpoznania zaburzenia afektywnego dwubiegunowego dochodzi wtedy, gdy u pacjenta występuje epizod hipomanii, manii lub epizod afektywny mieszany, a w przeszłości wystąpił chociaż raz jeden z tych epizodów włącznie z epizodem depresji. Jeśli u pacjenta występuje powtórnie epizod depresji bez wystąpienia manii, hipomanii bądź epizodu mieszanego, rozpoznaje się zaburzenie afektywne jednobiegunowe (zaburzenie depresyjne nawracające).

Powszechnie na określenie tego zaburzenia używa się nazwy choroby maniakalno-depresyjnej, jednak do rozpoznania tego zaburzenia dochodzi również, gdy powtórnie występuje epizod hipomanii lub manii bez objawów depresyjnych. W rozpoznaniu należy określić aktualnie trwający epizod choroby (np. zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie – epizod hipomanii). Ryzyko zachorowania na zaburzenie afektywne dwubiegunowe wynosi 1%, rozpoczyna się zwykle około 20. roku życia i dotyka w takiej samej części mężczyzn i kobiety.

Chorobę afektywną dwubiegunową czasami określa się błędnie jako depresję dwubiegunową.

Objawy:

Epizody maniakalne charakteryzują się występowaniem następujących objawów:

często brak wglądu w chorobę

gonitwa myśli (71% chorych)

halucynacje lub urojenia (w przypadku zaburzenia z objawami psychotycznymi)

odhamowanie seksualne (57% chorych)

podniecenie psychoruchowe (87% chorych)

przymus mówienia (98% chorych)

trudności w koncentracji

zawyżona samoocena

zmniejszenie krytycyzmu (podejmowanie lekkomyślnych działań)

zmniejszona potrzeba snu (lub kilkudniowy całkowity brak potrzeby snu, 81% chorych)

zwiększenie energii

Podczas epizodów depresyjnych mogą występować następujące objawy:

problemy z koncentracją (np. może stać się niemożliwe czytanie książek i dłuższych tekstów)

wyraźny spadek tempa wykonywanych czynności

trudność w podejmowaniu nawet błahych codziennych decyzji

anhedonia (brak lub utrata zdolności odczuwania przyjemności. Jest jednym z kluczowych objawów pomocnych przy diagnozowaniu depresji. Występuje również (jako objaw negatywny) w przypadku schizofrenii oraz niektórych innych zaburzeń psychicznych.)

obniżenie nastroju

obniżenie samooceny

zaburzenia łaknienia (znaczące zwiększenie lub brak apetytu)

zmniejszenie energii - rezygnacja z dotychczas preferowanych aktywności,

wycofywanie się z kontaktów społecznych

problemy ze snem (np. wybudzanie się wczesnym rankiem lub hipersomnia)

myśli samobójcze

halucynacje lub urojenia (w przypadku zaburzenia z objawami psychotycznymi)

Typy zaburzenia

Wyróżnia się 4 odmiany zaburzenia afektywnego dwubiegunowego:

typ I – objawy depresyjne i maniakalne o dużym nasileniu i kilkumiesięcznym czasie trwania (CHAD I)

typ II – objawy depresji i hipomanii trwające do trzech tygodni (CHAD II)

rapid cycling – w ciągu roku występują co najmniej cztery różne epizody zaburzeń afektywnych

ultra rapid cycling - w niektorych publikacjach wystepuje taki typ przebiegu jako wyróżnienie z rapid cycling gdy liczba epizodów jest większa, rzędu kilkunastu. Niektórzy autorzy wyróżniają nawet przebieg ultra-ultra-rapid cycling

typ sezonowy – epizody depresji występują w okresie jesienno-zimowym; epizody manii w okresie wiosenno-letnim

Leczenie

W pewnych przypadkach epizody maniakalne w przebiegu zaburzenia afektywnego dwubiegunowego wymagają leczenia szpitalnego, są nimi:

zachowanie pacjenta stanowiące zagrożenie dla niego lub innych osób

występowanie nasilonych objawów psychotycznych

agitacja mogąca prowadzić do uszkodzenia ciała, wyczerpania czy odwodnienia

myśli autodestrukcyjne bądź agresywne w stosunku do innych osób

Leczenie epizodów depresji również może wymagać leczenia szpitalnego w następujących przypadkach:

występowanie objawów psychotycznych (urojeń lub halucynacji)

myśli lub tendencje samobójcze

zaniedbywanie własnych potrzeb (głodzenie się, odwodnienie)

Leczenie farmakologiczne

W leczeniu epizodu manii stosuje się leki stabilizujące nastrój (lit) oraz leki przeciwpadaczkowe (kwas walproinowy oraz karbamazepinę). W początkowej fazie leczenie stosuje się leki przeciwpsychotyczne, aby w krótkim czasie zapobiec zaburzeniom zachowania występującym w ostrej manii, oraz benzodiazepiny, pozwalające opanować podniecenie. Po pewnym czasie, gdy zaczną działać leki stabilizujące nastrój, odstawia się leki przeciwpsychotyczne i uspokajające. W badaniach wykazano, że w zapobieganiu nawrotom manii skuteczne są atypowe leki przeciwpsychotyczne, takie jak olanzapina i klozapina.

Podczas leczenia epizodu depresji należy zachować ostrożność stosując leki przeciwdepresyjne, ponieważ mogą one u pacjenta wyzwolić epizod manii lub hipomanii, dlatego podczas leczenia antydepresantami niezbędne jest równoczesne podawanie leku stabilizującego nastrój. Lit (stabilizator nastroju) wykazuje pewne właściwości przeciwdepresyjne, jak również olanzapina (lek przeciwpsychotyczny) i lamotrygina (lek przeciwpadaczkowy).

W zaburzeniu afektywnym dwubiegunowym z częstą zmianą faz najskuteczniejsza jest według niektórych autorów karbamazepina. W standardach zalecanych w Polsce zalecane są pochodne kwasu walproinowego w monoterapii lub w połączeniu z węglanem litu.

Terapia elektrowstrząsowa

Zastosowanie elektrowstrząsów w zaburzeniu afektywnym dwubiegunowym może wyzwolić epizod manii, jednak stosuje się je w leczeniu przeciwmaniakalnym, a ich skuteczność jest wyższa od litu. Około 80% chorych po zastosowaniu elektrowstrząsów uzyskuje znaczną poprawę.

Przebieg choroby i rokowanie

U 90% pacjentów, u których wystąpiły epizody manii, pojawiają się kolejne epizody zaburzeń nastroju. Częstość epizodów jest różna w zależności od chorych, przeciętnie występują 4 epizody w ciągu 10 lat. Zaburzenie afektywne dwubiegunowe z częstą zmianą faz występuje u 5-15% chorych. Od 10 do 15% chorych popełnia samobójstwo.

[i] http://pl.wikipedia.org/wiki/Zaburzenia_afektywne_dwubiegunowe

Cyklofrenia - choroba afektywna o przebiegu cyklicznym, jedno- i dwubiegunowa. Kiedyś przyjmowano hipotetycznie ich jednolitość etiologiczną, teraz coraz więcej przemawia za tym, że są to dwie różne choroby - czymś innym jest choroba afektywna jednobiegunowa, czymś innym choroba afektywna dwubiegunowa.

Zarówno w chorobie jedno-, jak i dwubiegunowej występują niemal identyczne fazy depresyjne. Dziedziczność zdaje się tu odgrywać znaczącą rolę. Prawdopodobieństwo zachorowania - jak na schizofrenię kiedyś - 0,4%. Wydaje się, że są to choroby częstsze niż schizofrenia. Pokrewieństwo schizofrenii z chorobami afektywnymi, zwłaszcza z dwubiegunową, - uwidacznia się w fakcie, że przy obciążeniu schizofrenią u potomstwa pojawiają się przypadki choroby afektywnej dwubiegunowej, ale też jednobiegunowej i odwrotnie. Prawdopodobieństwo zachorowania, gdy choruje ktoś w rodzinie, podobne jak w schizofrenii. Przy chorobie afektywnej dwubiegunowej to prawdopodobieństwo zdaje się przekraczać prawdopodobieństwo przy schizofrenii.

Ta choroba opisywana jest już w starożytności. Częstsza jest choroba afektywna jednobiegunowa. Przypadki zachorowań częstsze u kobiet niż u mężczyzn (2:1, nawet 3:1). Jest to też choroba przewlekła i nieuleczalna, pod warunkiem, że została postawiona poprawna diagnoza.

Jako podstawowy proces jest bezobjawowa - gdy ktoś na nią choruje, gdy pojawiła się faza depresyjna lub maniakalna i poprawne było rozpoznanie, to należy spodziewać się pojawiania kolejnych faz mimo wyleczenia lub samoistnego przeminięcia tej pierwszej fazy.

Istotą tej choroby jest skłonność do okresowego pojawiania się faz depresyjnych, maniakalnych lub na zmianę. Kłopoty diagnostyczne z określeniem, czy jest to choroba jedno- czy dwubiegunowa, gdyż fazy depresyjne są niemal identyczne. Gdy pojawia się depresja, nie wiemy, czy kolejne fazy będą depresyjne czy maniakalne. Gdy kolejne trzy fazy są depresyjne, zmniejsza się prawdopodobieństwo, że następne fazy będą maniakalne i jest to prawdopodobnie choroba jednobiegunowa. Gdy pojawia się faza maniakalna, lub wahnięcia w stronę nastroju hipomaniakalnego, jest to choroba dwubiegunowa.

Etiologia: duże prawdopodobieństwo uwarunkowań genetycznych.

Zaburzenia przemiany amin biogennych w mózgu - katecholaminy: noradrenalina, dopamina i pochodne, oraz serotonina. Leki przeciwdepresyjne wpływają na ich poziom w mózgu. Nie wiemy, co powoduje te okresowe zaburzenia przemiany amin - nagle się pojawiają, a potem znikają.

Przebieg:

Fazy depresyjne w chorobie afektywnej trwają przeciętnie 6-9 miesięcy, musi trwać co najmniej 1 miesiąc, aby uznać za fazę. Także czas trwania faz maniakalnych liczy się w miesiącach, zwykle 3-6 miesięcy, ale mogą być też krótkie, mogą być parodniowymi wahaniami.

Choroba jednobiegunowa - druga faza statystycznie może pojawiać się po 6-10 latach. Po drugiej fazie czas remisji krótszy o połowę, po trzeciej również, po czwartej rytm fazowy stabilizuje się U tego samego chorego czas trwania faz zbliżony - można przewidywać, jak długo będzie trwała faza. Leczenie lekami przeciwdepresyjnymi powoduje zawieszenie objawów, choroby, nie likwiduje jej, biegnie ona swoim endogennym rytmem. Mimo zaniku objawów leczenie powinno być kontynuowane. Pierwsza faza pojawia się ok. 25 r. ż. , sporo przypadków z pierwszą fazą w i po okresie przekwitania, większość - 25 - 40 r. ż.

Choroba dwubiegunowa - rytm fazowy częstszy, nieregularny, nie można przewidzieć, jaka będzie następna faza. Okresy remisji są krótsze. Pojawia się wcześniej niż jednobiegunowa, 1. faza około 20 r. ż. Stąd można przypuszczać, że jeśli depresja pojawi się ok. 20 r. ż., to prawdopodobne jest, że jest to choroba afektywna dwubiegunowa.

Choroba afektywna ciężko destabilizuje życie chorego, w fazie depresji bardzo duże jego cierpienie, w fazie maniakalnej dużo działań uciążliwych dla otoczenia. Choroba afektywna jednobiegunowa:

Faza depresyjna:

Jest to depresja endogenna, zalegający nastrój przygnębienia rzutuje na całe życie chorego. Objawy:

▪ zmniejszenie życia popędowego

zaburzenia snu, np. wczesne wybudzanie się, po 1-3 godzinach snu

obniżenie popędu płciowego - niechęć do współżycia u kobiet, utrata potencji u mężczyzn

obniżenie łaknienia - w związku z tym utrata wagi

obniżenie popędu samozachowawczego - utrata radości życia, świat wydaje się szary, beznadziejny, myśli samobójcze lub pragnienie, żeby świat się skończył, skrywane w trosce o skuteczność zamiary i próby samobójcze. Bardzo duże zagrożenie zamachem samobójczym. Mimo leczenia psychiatrycznego znaczna ilość chorych ginie śmiercią samobójczą, nawet w szpitalu, chorzy potrafią zmylić nawet wzmożoną czujność personelu.

▪ obniżenie napędu psychoruchowego - zmniejsza się aktywność psychoruchowa chorych, praca staje się trudna, podejmowanie decyzji staje się bardzo trudne, poczucie gorszej sprawności umysłowej, pamięciowej, utrudnione kojarzenie (bradyphrenia), bradykineza, trudności w mobilizowaniu się do działań. To obniżenie napędu wydaje się niektórym gorszym objawem niż zaleganie nastroju przygnębienia

▪ lęk - jest to podstawowy objaw wg Bilikiewicza. Lęk prekordialny - umiejscawiany w okolicach serca. Lęk bezprzedmiotowy, ale ze skłonnością do wtórnego uprzedmiotowiania się. Chory wyprowadza ten lęk z zagrożenia śmiercią - paradoks: myśli samobójcze i poczucie zagrożenia śmiercią. Często urojenia hipochondryczne, np. serce mi stanie.

▪ w depresji endogennej dość charakterystyczny jest rytm dobowy, jeśli chodzi o objawy. Nawet jeśli chory zasypia bez trudu, to obserwujemy wczesne wybudzanie, choć bywają przypadki z wzmożoną potrzebą snu. Po nieprzespanej nocy chorzy rano wstają ze wzmożonymi objawami, czują się najgorzej w godzinach rannych. W godzinach popołudniowych chorzy mogą się czuć całkiem nieźle, możliwy brak objawów.

▪ poczucie winy - objaw różnicujący depresję endogenną od innych rodzajów depresji. To poczucie winy spowodowane niemożnością mobilizacji do działania może nasilać chęć próby samobójczej.

Depresję endogenną trzeba leczyć w warunkach klinicznych! Pełnoobjawowy obraz depresji nie jest objawem najczęstszym, jest to czubek góry lodowej. Rozpoznanie takiej depresji nie nastręcza trudności. Reszta depresji to depresje o przebiegu nie bardzo typowym, kompletnym. Zazwyczaj obserwujemy zaburzenia snu, ale zdarza się, że chory mają potrzebę snu cały czas. Brak łaknienia, ale niektórzy chorzy jedzą więcej, aby stłumić niepokój. Z reguły obserwujemy spowolnienie, ale u niektórych chorych - niepokój psychoruchowy, nie mogą usiedzieć w miejscu, stale coś robią. Dolegliwości hipochondryczne, z reguły występujące w nerwicach, czasem występują w depresji i zdarza się psychiatrom rozpoznać nerwicę tam, gdzie jest depresja. Dolegliwości bólowe mogą skłaniać tych chorych do szukania pomocy u specjalistów, w zależności od umiejscowienia bólu. Często bóle głowy - neurolog nie znajduje podstawy dla nich, ale bardzo skuteczny okazuje się jeden z leków antydepresyjnych.

Fazy depresyjne w przebiegu choroby afektywnej jedno- lub częściej dwubiegunowej mogą ulegać schizofrenizacji, ściślej katatonizacji. Zdarza się to rzadko, ale mogą też wtedy dojść objawy katatoniczne. Depresja endogenna jest zespołem z kręgu choroby afektywnej. Depresja endogenna może wyrastać na innym, nieswoistym podłożu, np. schizofrenii. Trzeba umieć różnicować depresję endogenną od innych postaci depresji. Znamy całe ich spektrum i endogenne są tylko częścią z nich. Depresje, które mogą być podobne do endogennej, mogą się pojawiać na podłożu organicznym. Depresje mogą się pojawiać także w przebiegu leczenia niektórymi lekami, np. w leczeniu hormonalnym lub też leki na nadciśnienie. Czasami jest trudno rozpoznać, czy dana depresja jest endogenna czy reaktywna. Chorzy na depresję endogenną eksponują pewne czynniki sprawcze, należy sprawdzić, czy tak jest w istocie, czy też tylko chory przypisuje im sprawstwo. Zdarza się jednak, że czynniki zewnętrzne mogą sprowokować wystąpienie depresji endoreaktywnej.

W depresji reaktywnej obserwujemy największe nasilenie objawów bezpośrednio po zadziałaniu czynnika reaktywnego. W tej depresji chorzy mają poczucie krzywdy, a nie winy. Ogłaszają to, że skrzywdził ich jakiś człowiek albo los. W tej depresji nie ma rytmu dobowego. Trudności w zasypianiu, a nie w budzeniu się. Nie ma spowolnienia, bezradności. Może być depresja z wyczerpania, nerwicowa, itd.

Ważna dla występowania depresji jest też pora roku. Najwięcej depresji endogennych obserwujemy późną jesienią, wczesną wiosną. Nawet w nietypowych objawach depresji obserwujemy objawy zwiastunowe w tych porach roku. Pora roku ma największe znaczenie w chorobie jednobiegunowej, w dwubiegunowej nie ma takiego wpływu, może wystąpić nawet w środku lata.

Elementarną zasadą w postępowaniu z chorymi jest, aby ich nie mobilizować na siłę, nie oczekiwać od nich współpracy, nie mówić, że coś od nich zależy. Trzeba ich usprawiedliwiać, mówić, że ich stan jest zależny od choroby, ale że są coraz lepsze metody leczenia. Stosuje się trójcykliczne leki przeciwdepresyjne. Depresja wynika z zaburzenia przemiany amin biogennych noradrenaliny i serotoniny, rozwój psychiatrii jest skierowany na wpływanie na te przemiany. Najskuteczniejsze są leki stare. Depresję leczyło się też wstrząsami elektrycznymi, najskuteczniej bez osłony skolimowej - bez znieczulenia. Po 3-5 sesjach depresja mijała prawie w całości, potem kończyło się terapię lekami. Teraz, z osłoną skolimową, trzeba więcej wstrząsów. Choroba afektywna dwubiegunowa:

Najprawdopodobniej nie jest to inna postać tej samej choroby, lecz inna choroba niż choroba afektywna jednobiegunowa. Pojawia się wcześniej - ok. 20 r. ż. Nie ma prawidłowości, że okresy remisji skracają się w 4 pierwszych fazach. Okresy remisji zazwyczaj krótsze niż w chorobie jednobiegunowej. Obraz fazy depresyjnej jest niemal identyczny, ale objawy depresji rozwijają się szybciej. Obecne są wszystkie objawy typowe dla fazy depresyjnej choroby jednobiegunowej. Choroba periodyczna, ale obok faz depresyjnych obecne też fazy maniakalne. Jest to periodyczność nieregularna - nie można przewidzieć, jaka będzie następna faza choroby, rzadko zdarza się naprzemienność faz. Po przeminięciu fazy zwykle okresy remisji. W szczególnie ciężkich przypadkach fazy przechodzą jedna w drugą i to może następować z dnia na dzień.

Fazy maniakalne: trwają krócej niż fazy depresyjne. Objawy:

▪ zaleganie wzmożonego nastroju z elementami ekspansji;

▪ wzmożenie całego życia popędowego - radość życia, istnienia, mniej to widać w zakresie innych popędów, chorym szkoda czasu na spanie, nie objadają się, ale nie ma zaniku łaknienia, chętnie sięgają po używki;

▪ wzmożony popęd psychoruchowy, wzmożona aktywność, potrzeba działania, łatwo zmieniają się upodobania, chorzy stają się wielomówni, pełni optymizmu, towarzyscy, syntoniczni - ten dobry nastrój udziela się otoczeniu. Jeśli napęd psychoruchowy jest umiarkowanie wzmożony, łatwo zdobywają znajomych, łatwo uruchamiają swoje zdolności, talenty i potrafią je dobrze wykorzystać. Ale w miarę narastania tego pobudzenia psychoruchowego myślenie staje się coraz płytsze, powierzchowne, zainteresowania coraz bardziej zmienne, narasta niecierpliwość, chwiejność afektywna, rozdrażnienie. Lekkomyślnie trwonią wszystkie dobra, jakimi dysponują. Rozwijają aktywność seksualną, dużo piją, sięgają po używki, żyją "pełnią życia". Drażliwość, wybuchowość, co może skutkować wykroczeniami;

▪ zdają sobie sprawę z nienaturalności swojego stanu, ale trudno się godzą na leczenie psychiatryczne, bo ten stan jest subiektywnie przyjemny. Nie są oni niebezpieczni ani dla siebie, ani dla otoczenia, chyba że w szczególnych przypadkach - stanu szałowe. Gdy stan maniakalny trwa miesiącami, chory może zrujnować siebie, finanse rodziny, jej opinię. Taki stan maniakalny trwa 0,5 - 1 miesiąca, nieleczony - 3-6 miesięcy, może też trwać latami. Nie ma leków specyficznych leczących stan maniakalny, stosuje się leki neuroleptyczne, uspokajające, zmniejszające napęd psychoruchowy.

Choroby afektywne jedno- i dwubiegunowe są przewlekłe i nieuleczalne. W chorobie afektywnej dwubiegunowej istnieje pewne możliwość zapobiegania nawrotom choroby: sole litu i karbamazepina, przyjmowane codziennie przez lata zapobiegają nawrotom lub łagodzą przebieg nawrotu. Zdarza się, że choroba afektywna dwubiegunowa przebiega jednofazowo: występują tylko fazy maniakalne przedzielone okresami remisji. Fazy maniakalne również były leczone wstrząsami, ale obecnie są one traktowane jako ostateczność.

[ii] http://psychopatologia.wyklady.org/wyklad/704_cyklofrenia_strona-1.html

Cyklofrenia, jako choroba całkiem interesująca, skupiła na sobie spojrzeniu osób które się jej obawiają, tutaj mamy przykład:

Czy można żyć z cyklofrenią nie lecząc jej ?

Jeżeli TAK - to czy życie z nią jest dużo trudniejsze...

w czym pomagają leki czy wizyty u psychiatry itp.

Cyklofrenię powinno się leczyć. Nie da się jej wyleczyć do końca, ale można zmniejszyć objawy właśnie farmakologicznie. Mimo zaniku objawów leczenie powinno być kontynuowane.

Życie jest prawie normalne gdy chory zażywa leki. Lecz gdy nie zażywa, to staje się "ciężki" dla otoczenia i życie z takim człowiekiem jest trudne.

[iii] http://zapytaj.onet.pl/Category/004,004/2,10473177,Czy_mozna_zyc_z_cyklofrenia_nie_leczac_jej_.html

Choroba afektywna dwubiegunowa, ChAD - podstawowe informacje

Obowiązująca oficjalna nazwa tej sprawy chorobowej brzmi: zaburzenia afektywne dwubiegunowe. Taką nazwę znajdujemy bowiem w międzynarodowej klasyfikacji chorób i problemów zdrowotnych ICD-10. Dość powszechnie używana w Polsce nazwa "choroba afektywna dwubiegunowa" wskazuje na ważny fakt, że mamy do czynienia z chorobą i to, nierzadko, o niebanalnym znaczeniu. Z kolei termin „zaburzenia afektywne dwubiegunowe” lepiej oddaje to, że mamy tu w rzeczywistości do czynienia nie z jednym zaburzeniem, ale z z grupą zaburzeń wykazujących podobieństwa, ale często też niemałe różnice.

Choroba afektywna dwubiegunowa - choć w jej przebiegu występują stany depresyjne - jest czymś odrębnym od zaburzeń depresyjnych nawracających (nawracającej depresji). Różni się także w oczywisty sposób od schizofrenii. Z klinicznego punktu widzenia choroba afektywna dwubiegunowa przejawia się głównie występującymi naprzemiennie okresami depresji i manii (lub hipomanii). Dawne nazwy tej choroby to choroba maniakalno-depresyjna i cyklofrenia. Odmiany choroby:

Zaburzenie afektywne typ I – postać klasyczna, w której występujące obok depresji okresy maniakalne cechują się dużym nasileniem objawów i długim, kilkumiesięcznym czasem trwania.

Zaburzenie afektywne typ II – obok depresji występują okresy łagodnych manii (hipomanii), trwające krótko, do trzech tygodni. Postać ta, o łagodniejszym przebiegu, nie ma tendencji do przechodzenia w postać klasyczną i może być, w pewnym sensie, uważana za odrębną od niej chorobę.

Rapid cycling – takie zaburzenie dwubiegunowe, w którym w ciągu roku występuje 4 lub więcej okresów depresji lub manii. Ten obraz choroby występuje u kilkunastu procent osób z zaburzeniem dwubiegunowym. Choroba może w taki sposób przebiegać od samego początku (u 1/3 chorych), może też pojawić się po kilku lub kilkunastu latach przebiegu klasycznego(u 2/3 chorych). Ten typ przebiegu jest traktowany jako odmiana postaci klasycznych, jednak przyczyny przejścia tych postaci w rapid cycling są mało poznane. Zaburzenie afektywne typ sezonowy – termin ten kojarzy się dziś częściej z depresją nawracającą sezonowo, jednak początkowo został wprowadzony do opisu takiego przebiegu zaburzenia dwubiegunowego, w którym depresje występują regularnie w miesiącach jesienno-zimowych a okresy wzmożonego samopoczucia wiosną i latem. Istnieją niewątpliwie chorzy z takim przebiegiem choroby. Nawet wymienione wyżej odmiany choroby nie wyczerpują bogatego obrazu klinicznego zaburzeń afektywnych dwubiegunowych i nie opisują wszystkich możliwych odmian przebiegu choroby. Wygląda na to, że istnieje wiele stanów, o znacznie różniącym się obrazie chorobowym, które łączy niestabilność dotycząca afektu, napędu, rytmów snu i innych podstawowych regulacji biologicznych. Ponieważ, poza dużymi różnicami, zdaje się tu zachodzić istotne pokrewieństwo tych zaburzeń, zaproponowano wszystkie te problemy zdrowotne określać terminem spektrum choroby afektywnej dwubiegunowej (Akiskal, 1983). Pojęcie spektrum choroby afektywnej dwubiegunowej, poza wcześniej opisanymi typami choroby (typ I i typ II), obejmuje inne jeszcze postaci choroby. Należą tu m.in. osoby, u których występują wyraźne depresje, natomiast okresy hipomaniakalne są wyjątkowo krótkie, np. kilkugodzinne lub kilkudniowe. Istnieje też grupa osób, u których łagodne hipomanie nie występują spontanicznie, a tylko w czasie przyjmowania leków przeciwdepresyjnych. Są też osoby, które przewlekle ujawniają cechy hipertymii (łagodnej hipomanii), a poza tym miewają okresy depresji.Tak rozumiana, w szerszy sposób, choroba afektywna dwubiegunowa występuje znacznie częściej niż postać klasyczna - u 5% populacji. Ponieważ istota pokrewieństwa między wszystkimi tymi stanami nie jest jasna, pojęcie spektrum choroby afektywnej dwubiegunowej jest hipotezą, która zapewne będzie w miarę zbierania doświadczeń weryfikowana.

Choroba afektywna dwubiegunowa – przebieg

Początek choroby może nastąpić w każdym wieku, zazwyczaj ma on jednak miejsce w młodości lub wczesnej dorosłości. Dawniej za typowy okres dla ujawnienia się choroby uważano okres między 20 a 30 r.ż., dziś jednak wiadomo, że częste są początki przed 20 r.ż. Ocenia się, że u 2/3 osób za zaburzeniem dwubiegunowym choroba zaczyna się przed 18 r.ż. a u 30% przed 13 r.ż. Za najbardziej typowy okres początku choroby można uznać zwłaszcza okres między 15 a 19 r.ż. W tym czasie jednak choroba nierzadko nie jest jeszcze rozpoznana i leczona. Pierwszy epizod może być depresją, subdepresją, manią, hipomanią bądź tzw. stanem mieszanym. Choroba afektywna dwubiegunowa jest chorobą trwająca przez całe życie, o bardzo różnym przebiegu, generalnie jednak o dużej nawrotowości. Przeciętnie w ciągu pierwszych 10 lat od postawienia rozpoznania u osoby chorej występują cztery duże epizody choroby. Istnieją jednak też badania, które szacują częstość nawrotów na przeciętnie jeden epizod choroby rocznie. Okresy chorobowe, depresja i mania, występują w różnej liczbie i kolejności. Poprzedzielane są okresami zdrowia (remisji) albo przechodzą bezpośrednio jeden w drugi, co jest określane jako zmiana fazy. U większości chorych liczba depresji jest wyższa od liczby manii, większa jest też łączna długość okresów depresyjnych. Przewaga depresyjności jest wyraźniejsza w CHAD typu II niż w CHAD typu I. W typie o częstej zmianie faz (rapid cycling) także przeważa depresyjność. Pierwszy epizod choroby najczęściej jest depresją. Mania, jako epizod pierwszy występuje rzadziej, a jeśli tak jest, to częściej ma to miejsce u mężczyzn. Epizody manii trwają od 2 tygodni do 5 miesięcy, depresje są natomiast nieco dłuższe, od 4 do 9 miesięcy, rzadko więcej. Istnieją jednak formy choroby afektywnej dwubiegunowej (ang. Rapid Cycling Bipolar Disorder i Ultradian Bipolar Disorder), które przebiegają z bardzo dużą częstością epizodów chorobowych. Wtedy okresy choroby mogą być krótkie lub bardzo krótkie i trwać np. tydzień, kilka dni, a nawet przechodzić jeden w drugi (mania w depresję) w ciągu jednej doby. Okresy remisji należą do naturalnego przebiegu wielu typów choroby afektywnej dwubiegunowej, zwłaszcza CHAD typu I i II. Jednak wiele okresów między właściwymi rzutami choroby, określanymi jako remisje, to okresy w których utrzymują się łagodniejsze objawy choroby, zwłaszcza depresyjne. Są to więc remisje niepełne. W przebiegu nieleczonej CHAD z szybką zmianą faz okresy zdrowia mogą się znacznie skracać i nawet zanikać. Generalnie można powiedzieć, że w w przebiegu nieleczonej choroby afektywnej dwubiegunowej nawroty zawsze następują. W Stanach Zjednoczonych 39% pacjentów z CHAD potrzebuje w jakimś okresie leczenia w szpitalu. Brak analogicznych danych dla populacji polskiej. Z CHAD niejednokrotnie współwystępują inne problemy zdrowotne. Są to najczęściej zaburzenia lękowe, nadużywanie alkoholu i substancji narkotycznych (prawdopodobnie jako próba "samoleczenia") oraz zespół deficytu uwagi (ADD, Attention Deficit Disorder). Za czynniki złe prognostycznie (tendencja do mniej korzystnego przebiegu choroby i nieraz trudniejsze leczenie) można uważać wczesny wiek zachorowania, maniakalny początek choroby, dużą od początku częstotliwość nawrotów oraz współistnienie poważnych schorzeń somatycznych. Na przebieg i rokowanie zdecydowanie korzystnie wpływa podjęcie regularnego leczenia. W jego wyniku możliwe jest nawet całkowite i na wiele lat uwolnienie się od wszystkich objawów tej choroby, choć najczęściej wiąże to się z potrzebą nieustannego leczenia profilaktycznego.

Najistotniejsze problemy związane z chorobą

Choroba afektywna dwubiegunowa (zaburzenia afektywne dwubiegunowe, CHAD powinna być uważana za chorobę poważną, może bowiem wiązać się z dłuższymi okresami niezdolności do pracy, hospitalizacjami, dotkliwymi stratami zawodowymi i zaburzeniami stosunków rodzinnych. Niekorzystne skutki choroby związane są z charakterem występujących zespołów chorobowych: depresji i manii. Obejmują zarówno związane z depresją zahamowanie i ograniczenie sprawności, jak i skutki społeczne wynikające z maniakalnej euforii, wzmożonego napędu i typowego bezkrytycyzmu. Typowymi skutkami CHAD mogą być: pogorszenie statusu społecznego i zawodowego, zmniejszenie dochodów, trudności w ukończeniu studiów lub innych form kształcenia się, konflikty w rodzinie, rozwody. Ocenia się, że zaburzenie dwubiegunowe CHAD wiąże się z gorszym funkcjonowaniem społecznym niż zaburzenia depresyjne nawracające (choroba afektywna jednobiegunowa). W jednym z ważnych badań (Chicago Folloow-up Stady), obejmujących 10 lat obserwacji chorych na CHAD, dobrze funkcjonowała mniej niż połowa chorych na te chorobę. Specyficznym problemem dla niektórych chorych bywa przeżywanie ekstremalnych nastrojów, euforii, poczucia siły, ustąpienia lękowych wątpliwości i zahamowań - o powabie niemal narkotycznym. Ustąpienie manii bywa natomiast okresem dotkliwej konfrontacji z trudniejszą materialną i duchową rzeczywistością. Innym problemem jest towarzyszące wielu chorym poczucie niestabilności swojej psychiki, nastrojów, myśli i podstawowej wewnętrznej siły. Może to skutkować brakiem zaufania do siebie samego, własnych ocen i decyzji. W CHAD istnieje większe ryzyko zgonów, głównie z powodu chorób układu krążenia oraz zdarzających się w tej chorobie samobójstw. Istnieje jednak znaczna grupa osób, u których choroba ma tendencję do łagodniejszego przebiegu, a nawet przybiera postać poronną. W tych łagodniejszych postaciach CHAD następstwa społeczne choroby mogą być stosunkowo niewielkie.

Etiologia

Choroba ma silne uwarunkowania genetyczne, na co wskazuje m.in. fakt, że u krewnych pierwszego stopnia osób chorych na CHAD znacznie częściej niż w całej populacji występują choroby afektywne (zarówno zaburzenia depresyjne jak i różne formy zaburzeń dwubiegunowych). Nie wiadomo na czym dokładnie polega uwarunkowana genetycznie podatność na tę chorobę, są jednak podstawy sądzić, że dziedziczenie podatności ma charakter poligeniczny. Oznacza to, że za podatność na chorobę afektywną dwubiegunową odpowiada kombinacja kilkunastu, a może nawet kilkudziesięciu genów, które w odpowiedniej konfiguracji mogą ujawnić swoje chorobotwórcze działanie. Ciekawe i wiele mówiące są w tym kontekście obserwacje stanu zdrowia bliźniąt monozygotycznych (osób z niemal identycznym materiałem genetycznym). Badania te wskazują, że w wypadku wystąpienia choroby afektywnej dwubiegunowej u jednego z bliźniąt, ta sama choroba ujawniała się u 80% rodzeństwa. Tego rodzaju, występująca wśród bliskich osób współchorobowość (tzw. zgodność zachorowania) maleje procentowo w miarę zmniejszania się stopnia pokrewieństwa.

Czynniki środowiskowe i życiowe także odgrywają rolę w etiologii CHAD. Życiowe niepowodzenia lub inne stresujące wydarzenia zwiększają ryzyko wystąpienia choroby bądź jej kolejnego nawrotu. Takie wydarzenia mogą poprzedzać zarówno wystąpienie depresji jak i manii (hipomanii). Uważa się także, że nawrotom może też sprzyjać brak snu oraz nieregularność codziennego rytmu wykonywanych zadań społecznych. Z drugiej strony satysfakcjonujące związki z bliskimi osobami mogą łagodzić wpływ stresu i wywierać, do pewnego stopnia, korzystny wpływ na przebieg choroby. W ostatnich latach, na gruncie psychologii poznawczej (kognitywnej) pojawiły się przypuszczenia, że w zachorowaniu na zaburzenie dwubiegunowe istotną rolę odgrywa tzw. indywidualny styl poznawczy czyli pewien, występujący już przed zachorowaniem, nieprawidłowy sposób (schemat) myślenia i interpretacji informacji. Koncepcja ta jest zgodna z generalną ideą tej szkoły psychologicznej, nie jest jednak jasne, czy opisywany jako nieprawidłowy i chorobotwórczy sposób myślenia poprzedza chorobę i odgrywa istotną rolę w jej etiologii, czy raczej jest jednym z objawów tego zaburzenia.

Rozpowszechnienie

Przez długi czas utrzymywały się poglądy, że rozpowszechnienie choroby afektywnej dwubiegunowej CHAD jest podobne do rozpowszechnienia schizofrenii i wynosi około 1%. Dziś wiadomo, że jest ono istotnie częstsze, zwłaszcza, gdy uwzględni się różne, mniej typowe, formy tej choroby. Według różnych źródeł częstość występowania CHAD typu I w okresie całego życia wynosi 0,4-1,5%, liczby te nie są kwestionowane. Natomiast epidemiologia CHAD typu II jest mniej znana, występowanie tej formy choroby jest oceniane na przynajmniej 1,5-2,5% populacji. Jest możliwe, że uwzględniając jeszcze inne formy i przebiegi tego schorzenia, określane ostatnio jako tzw. spektrum choroby afektywnej dwubiegunowej, występowanie różnych postaci tego schorzenia sięga 5%, a może nawet 10% populacji w okresie całego życia. Są to najwyższe wskaźniki podawane w literaturze (np. Angst i wsp., badania „Zurich Study”), wymagające weryfikacji w innych grupach populacyjnych. Choroba afektywna dwubiegunowa typu I występuje jednakowo często u kobiet i u mężczyzn, natomiast CHAD typu II częściej u kobiet. Kobiety chorują też częściej na chorobę afektywną dwubiegunową z częstą zmianą faz. Przyczyny tych rozbieżności nie są znane.

Przez długi czas uważano, że typowym okresem dla ujawnienia się choroby afektywnej dwubiegunowej to czas między 25 a 35 r. ż. Poglądy te należy uważać za nieaktualne – wiadomo obecnie, że choroba rozpoczyna się wcześniej. Większość pierwszych epizodów choroby przypada bowiem na okres od 15 do 18 r. ż. (ryzyko zachorowania na CHAD ma wynosić w tym okresie już ok. 1 % populacji). Do rozpoznania choroby dochodzi jednak zazwyczaj po kilku, a nawet kilkunastu latach.

Opinie na temat, czy CHAD występuje jeszcze wcześniej są podzielone. Z jednej strony badania wskazują, że mania jest bardzo rzadka lub wcale nie występuje u dzieci. Rzadkie są też obrazy choroby afektywnej dwubiegunowej typowe dla osób dorosłych. Z drugiej coraz pojawiają się doniesienia, że CHAD, częściej niż dawniej sądzono, rozpoczyna się już w dzieciństwie.

Leczenie

Rozpoznanie tej choroby jest mocnym wskazaniem do leczenia farmakologicznego. W zależności od tego czy chory jest w okresie depresji, manii, czy remisji – leczenie ma inne cele i stosowane są leki z różnych grup. Ze względu na przewlekły charakter schorzenia szczególną rolę odgrywa zapobieganie kolejnym nawrotom choroby. Wskazania do wdrożenia tego rodzaju długotrwałego leczenia profilaktyczne istnieją u większości chorych. Takie leczenie przynosi dobre skutki u wielu chorych, jest jednak leczeniem długim, prowadzonym nawet bezterminowo.

W leczeniu CHAD stosowane są leki przeciwdepresyjne, przeciwpadaczkowe, neuroleptyczne, przeciwlękowe i węglan litu.

Rezultaty leczenia zależą od przebiegu choroby, jej podtypu i aktualnej fazy. Generalnie leczenie depresji w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej bywa trudniejsze niż w przebiegu choroby afektywnej jednobiegunowej. Trudności w leczeniu sprawia też przebieg choroby z częstą i bardzo zmianą faz (rapid cycling, ultra rapid cycling). Leczenie tych ostatnich typów choroby wymaga nieraz stosowania jednocześnie dwóch lub więcej leków.

Prawdopodobnie wczesne rozpoczęcie leczenia wpływa łagodząco na przebieg choroby afektywnej dwubiegunowej w kolejnych latach. Dodatkowym argumentem za jak najwcześniejszym rozpoczęciem leczenia jest fakt, że pierwsze epizody choroby niejednokrotnie łatwiej poddają się leczeniu. Nieleczona choroba CHAD przebiega typowo w sposób progresywny: kolejne nawroty choroby są dłuższe, a remisje krótsze.

Są różne poglądy na znaczenie pomocy psychologicznej u osób z CHAD. Niewątpliwie rola psychoterapii nie jest kluczowa lecząca w ścisłym tego słowa znaczeniu. Podkreśla się jednak znaczenie psychoedukacji (nazywanej czasem mylnie psychoterapią). Jej celem jest przekazanie przez specjalistów wiedzy o chorobie oraz dzielenie się osób chorych między sobą swoimi doświadczeniami. Szczególnie ważne jest nabycie przez chorych umiejętności rozpoznawania zwiastunów kolejnych nawrotów choroby oraz nauczenie się kontroli swoich zachowań. Kontrola taka jest możliwa w mniej nasilonych stanach choroby, o ile chory potrafi ocenić swój aktualny stan zdrowia i wie jakie zagrożenia są z nim związane. Tego rodzaju programy psychoedukacyjne, nieraz z elementami psychoterapii kognitywnej są dziś coraz zalecane i wypróbowywane. Jeśli nie są dostępne to wiele choremu może dać sam kontakt z lekarzem prowadzącym leczenie. Kontakt ten powinien być dostatecznie częsty, dostosowany do dynamiki choroby, z możliwością szybkiego kontaktu w wypadku nagłej potrzeby. Długość wizyt lekarskich powinna umożliwiać systematyczne podejmowanie rozmowy o różnych aspektach choroby i życiowych trudnościach pacjenta. Związek osoby chorej ze swoim lekarzem jest w tej chorobie niejednokrotnie wieloletni.

Choć właściwa, „głębsza” psychoterapia nie leczy istoty CHAD to wiele osób z tą chorobą może oczywiście potrzebować też tej formy pomocy. Problemem w prowadzeniu takiej terapii jest jednak to, że możliwości z korzystania z niej i efektywność silnie zależą od aktualnego stanu zdrowia chorego. Optymalnym czasem na psychoterapię wydaje się czas remisji, zwłaszcza długo trwającej. To jednak w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej nie zawsze występuje.

Stanisław Porczyk, specjalista psychiatra

Piśmiennictwo:

Vieta E. Choroba afektywna dwubiegunowa. Medycyna po Dyplomie 2008; 3 (6): 4-55.

[iv] http://online.synapsis.pl/Choroba-afektywna-dwubiegunowa-ChAD-podstawowe-informacje/

Znaczna część pacjentów szpitali psychiatrycznych i poradni zdrowia psychicznego to ludzie cierpiący na chorobę afektywną dwubiegunową. Choroba ta nie jest niczym nowym, była opisywana również przez starożytnych medyków. Ma ona pewne elementy wspólne z bardziej rozpowszechnioną chorobą - depresją. W tym przypadku jednak depresja jest tylko jednym z elementów (biegunów), na drugim biegunie znajduje się mania (hipomania) jako stan diametralnie różny od depresji. To właśnie ta dwubiegunowość czyni to schorzenie tak odmiennym i godnym poświęcenia mu strony internetowej.

Choroba afektywna dwubiegunowa (CHAD), nazywana do niedawna psychozą maniakalno - depresyjną lub cyklofrenią, nie jest chorobą o jednorodnym obrazie. Klasyczna CHAD dotyczy około 1-1,5% populacji. Jeżeli jednak uwzględnimy zaburzenia w istotny sposób podobne, nie spełniające jednak ostrych kryteriów CHAD, otrzymamy wartość sięgającą w niektórych badaniach 8-10%.

Choroby psychiczne, w tym choroba dwubiegunowa, nie są ograniczone do specyficznych grup. Wśród osób cierpiących na tą chorobę można znaleźć polityków, aktorów, wokalistów, piosenkarzy. Autor motta strony, amerykański poeta Robert Lowell również cierpiał na powtarzające się stany depresyjne i maniakalne. Poniżej są wymienione znane postacie cierpiące na CHAD. Część z nich została zdiagnozowana pośmiertnie, więc choroba jest w tym przypadku bardziej spekulacją niż faktem. Psychoterapia nie może być jedynym sposobem leczenia. Głównym sposobem jest farmakoterapia, psychoterapia odgrywa głównie funkcje pomocnicze. Zadaniem psychologa jest raczej psychoedukacja, pomóc w zaakceptowaniu choroby. Od nastawienie chorego do diagnozy i leczenia zależy bardzo wiele - nawet najlepsze leki nie są w stanie zadziałać, jeżeli pacjent nie akceptuje choroby, jest przekonany o możliwości funkcjonowania bez leków.

Proponowanym formą terapii jest terapia behawioralno-poznawcza, przede wszystkim jej elementy poznawcze. Najlepszym momentem do prowadzenia psychoterapii jest normotymia (stan "normalnego" nastroju") lub stan subdepresji, lekkiego epizodu depresji.

Część pacjentów z CHAD spełnia kryteria tzw. podwójnej diagnozy - występuje u nich zarówno choroba dwubiegunowa i uzależnienie. Uzależnienie jest istotnym czynnikiem wikłającym leczenie psychiatryczne. Znajduje tutaj swoje miejsce terapia odwykowa.

Istotne znaczenie odgrywają grupy pacjentów, gdzie chorzy mogą wymieniać się swoimi doświadczeniami. Odgrywa to istotną rolę w akceptacji schorzenia, pomaga dać sobie radę ze stygmatyzacją. Grupy wsparcia coraz szybciej organizują się w internecie, powstał nawet portal pomagający monitorować swoje samopoczucie za pomocą odpowiednich formularzy.

[v] http://chad.mam-efke.pl/index.php?go=terapia

Kto ma/ miał tę chorobę:

Ludwik van Beethoven,

Kurt Cobain,

Mark Twain

Jean-Claude Van Damme

Lord Byron

Charles Dickens

Linda Hamilton

Ernest Hemingway

Sir Isaac Newton

Sinéad O'Connor

Ozzy Osbourne

Edgar Allan Poe

Kurt Vonnegut